نهاد سرقفلی و حق کسب و پیشه درباره اجاره مکان و ملک تجاری است به همین دلیل مرتبط با مفاهیم تجارت و اجاره است .

نکته ای که قابل ذکر این است که محل مسکونی قابلیت حق کسب و پیشه و سرقفلی ندارد و این دو فقط در ملک تجاری مثل مغازه جریان دارد.

حق کسب و پیشه حقی است که برای مستاجر مکان تجاری به واسطه زحماتی که کشیده و به واسطه جذب مشتری یا شهرت تجاری که کسب کرده به وجود می آید.

فرض کنید که کسی مغازه ای را اجاره می کند و پس از چند سالی کار در مغازه آن مغازه را به محلی معروف مثل فست فودی تبدیل کرده و برای مردم آن آن فست فودی شناخته شده محسوب می شود و مشتریان بسیاری هم دارد.

حال اگر قرار بر تخلیه باشد موجر و مالک مغازه مکانی را به دست آورده که دیگر مثل قبل نیست این مکان در حال حاضر شناخته شده است و منبع درآمد بسیار بالایی دارد به همین جهت قانون گذار برای این که زحمات مستاجر هدر نرود برای او حقی به رسمیت شناخته به نام حق کسب و پیشه و موجر به واسطه بودن این حق برای مستاجر باید وجهی را که کارشناس تعیین می کند به مستاجر پرداخت کند.

اما سرقفلی مبلغ و وجهی است که مستاجر به موجر می پردازد که پس از پایان مدت اجاره آن را مسترد می کند.

این که علت پرداختن این مبلغ چیست بیشتر این است که برای مستاجر در سالیان بعد حق تمدید اجاره وجود داشته باشد به این معنا که موجر مغازه را به همین شخص دوباره اجاره بدهد.

البته در مواردی ممکن است که موجر مبلغی تحت عنوان سرقفلی به مستاجر بدهد که در جای خود این بررسی شده است.

در این فرصت قصد داریم که تفاوت های بین سرقفلی و حق کسب و پیشه را بررسی کنیم.

دسترسی آسان به مطلب

تفاوت های حق سرقفلی یا حق کسب و پیشه
در موردی که مالک از مستاجر سرقفلی می گیرد
سرقفلی گرفتن مستاجر از مالک
نتیجه گیری
سوالات متداول
تفاوت های حق سرقفلی یا حق کسب و پیشه
حق کسب و پیشه محل مقررات آن قانون روابط موجر و مستاجر سال 56 است و حقی است که شناخته شده برای مستاجر محل تجاری به واسطه رونق محل تجاری و شهرت و جذب مشتری انجام یافته. شناخته شدن حق کسب و پیشه برای مستاجر، حکم آمره قانون گذار است و طرفین در آن اراده ای ندارند و حتی توافق برخلاف آن صحیح نیست.
در سال 1376 نهادی تحت عنوان سرقفلی جایگزین نهاد حق کسب و پیشه شد. سرقفلی پول و مبلغی است که در ابتدای عقد اجاره به هر علتی توسط صاحب ملک از مستاجر دریافت می شود.لذا در سرقفلی مبلغ در ابتدای اجاره و گاها در موارد در پایان اجاره پرداخت خواهد شد. اما حق کسب و پیشه در انتهای اجاره همیشه وجود دارد.
تفاوت بنیادینی که باید به آن اشاره کرد این است که حق کسب و پیشه غیر شرعی اعلام شده و در حال حاضر فقها سرقفلی را می پذیرند اما حق کسب و پیشه در اجاره های زمان حاکم خود همچنان پابرجاست.
تفاوت دیگر این که همانطور که گفتیم حق کسب و پیشه مربوط به رونق تجاری ملک اجاره ای توسط مستاجر است اما حق سرقفلی ربطی به این قضیه ندارد.
حق کسب و پیشه به صورت تدریجی در اثر کار و فعالیت مستاجر به وجود می آید و بستگی به فعالیت مستاجر دارد؛ اما سرقفلی این گونه نیست و به صرف این که مستاجر آن را به موجر پرداخت کند به وجود می آید.
میزان و مبلغ سرقفلی مشخص و معین است و در ابتدای اجاره به موجر پرداخت می شود و گاهی هم به مستاجر پرداخت می شود. اما حق کسب و پیشه میزانش مشخص نیست و توسط کارشناس تعیین می شود.
حق سرقفلی را می توان بر خلاف آن توافق کرد و اصلا پرداخت نشود لذا قابل اسقاط است اما حق کسب و پیشه این گونه نیست و آمره است.
می توان از حق سرقفلی ضمانت کرد و قابلیت ضمان را دارد ولی حق کسب و پیشه این قابلیت را ندارد.
حق کسب و پیشه قابل توقیف است از جانب طلبکاران مستاجر، اما حق کسب و پیشه این گونه نیست و قابل توقیف نخواهد بود مگر بعد از وصول و پرداخت آن.
در سرقفلی اصل بر این است که می توان بدون اجازه مالک آن را انتقال داد اما حق کسب و پیشه در سال56 اصل بر این است که نمی توان به غیر انتقال داد و از قضا انتقال آن بدون اجازه مالک ضمانت اجرای حق فسخ برای مالک به وجود می آورد.
انتقال دادن حق کسب و پیشه تنها با سند رسمی ممکن است اما حق سرقفلی این گونه نیست و با سند عادی هم قابل انتقال است.
همانطور که در بالا هم اشاره کردیم در حق کسب و پیشه تنها موجر است که به مستاجر این مبلغ را می دهد و پرداخت می کند اما در سرقفلی اصولا این مبلغ را مستاجر به موجر می دهد بابت حق تقدم در اجاره یافتن. اما گاهی هم پیش می آید که موجر به مستاجر حق سرقفلی پرداخت کند.
اما بیایید ببینیم در چه مواقعی مستاجر به موجر سرقفلی می پردازد و در چه مواردی عکس است و موجر به مستاجر سرقفلی می پردازد.

بیشتر بخوانید: مقایسه قانون روابط موجر و مستاجر مصوب 1356 با قانون 1376

تفاوت های حق سرقفلی یا حق کسب و پیشه

در موردی که مالک از مستاجر سرقفلی می گیرد

در ماده 6 قانون روابط موجر و مستاجر بیان شده است، طبق این ماده:

– هرگاه مالک، ملک تجاری خود را به اجاره واگذار نماید می تواند مبلغی را تحت عنوان سرقفلی از مستأجر دریافت نماید.

همچنین مستأجر می تواند در اثناء مدت اجاره برای واگذاری حق خود مبلغی را از موجر یا مستأجر دیگر به عنوان سرقفلی دریافت کند، مگر آنکه در ضمن عقد اجاره حق انتقال به غیر از وی سلب شده باشد.

تبصره 1 – چنانچه مالک سرقفلی نگرفته باشد و مستأجر با دریافت سرقفلی ملک را به دیگری واگذار نماید پس از پایان مدت اجاره مستأجر اخیر حق مطالبه سرقفلی از مالک را ندارد.

تبصره 2 – در صورتی که موجر به طریق صحیح شرعی سرقفلی را به مستأجر منتقل نماید، هنگام تخلیه مستأجر حق مطالبه سرقفلی به قیمت عادله روز را دارد.

بیشتر بخوانید: وکیل برای تخلیه ملک / وکیل برای تخلیه فوری منزل و ملک

سرقفلی گرفتن مستاجر از مالک
اما گاهی هست که این مستاجر است از مالک یا موجر سرقفلی می گیرد و آن زمانی است که مستاجر در ضمن عقد اجاره حقی به نفع وی درج شده است و بخواهد از این حق خود بگذرد در واقع این حق سرقفلی یک عوض است بابت اسقاط حق از طرف مستاجر.

ماده 8 قانون روابط موجز و مستاجر اینگونه بیان می کند:

هرگاه ضمن عقد اجاره شرط شود که مالک عین مستاجره را به غیر مستأجر اجاره ندهد و هر ساله آن را به اجاره متعارف به مستأجر متصرف واگذار نماید، مستأجر می تواند برای اسقاط حق خود و یا تخلیه محل مبلغی را به عنوان سرقفلی مطالبه و دریافت نماید.

سرقفلی گرفتن مستاجر از مالک

نتیجه گیری
سرقفلی با حق کسب و پیشه ماهیت متفاوتی دارند اگرچه برخی از اساتید معتقد بودند که این دو ماهیتی یکسان دارد اما در واقع این گونه نیست و حق کسب و پیشه غیر شرعی اعلام شده و در سال 76 حق سرقفلی جایگزین آن شده است.

از تفاوت های این دو می توان گفت که سرقفلی توافقی و مبتنی بر قرارداد است، اما حق کسب و پیشه در واقع به صورت قهری حاصل می شود.

 و حق کسب و میشه نتیجه جذب مشتری و شهرتی است که مستاجر به دست آورده اما حق سرقفلی مبلغی است که به هر دلیلی مثل حق تقدم داشتن در اجاره از طرف مستاجر به موجر و به دلیل اسقاط حق از طرف موجر به مستاجر پرداخت می شود تفاوت های دیگر این دو در بالا مورد اشاره قرار گرفته است.