خانه  دعاوی ملکی  حریم املاک چیست و در قانون چه ماهیتی دارد؟
حریم املاک چیست و در قانون چه ماهیتی دارد؟
حریم املاک چیست و در قانون چه ماهیتی دارد؟


قانون گذار موظف است که حدود افراد را در جامعه به آنان معرفی کند تا مبادا به حقوق دیگران تجاوز و تعدی صورت گیرد.

زیرا اگر چه قانون برای زندگی اجتماعی وضع می شود و اگر اجتماعی در کار نباشد قانون هم کارایی ندارد اما همین اجتماع هم برای همزیستی مسالمت آمیز لازم است که حدود و حقوق خود را بشناسند و قانون گذار موظف به تعیین این موارد و وضع قاعده برای پیشگیری از اضرار و ضرر رسیدن به افراد جامعه می باشد.

در حریم هم همین گونه است قانون گذار با مطالعه همه جانبه حریم و منطقه ممنوعه برای افراد وضع کرده است همانطور که حریم خصوصی در قانون رسمیت دارد و شکستن آن جرم است و مجازات دارد حریم املاک هم در قانون تعیین شده است تا دیگران در منطقه ممنوعه و حریم باقی افراد وارد نشوند.

دسترسی آسان به مطلب 
حریم به چه معناست؟
حریم چاه ها و چشمه ها و قنات ها چقدر است؟
ماهیت حق حریم
مال موضوع حق حریم
نکات تکمیلی حریم
نتیجه گیری
سوالات متداول
حریم به چه معناست؟
حریم به چه معناست؟پس حریم و معنای آن عبارت است از قبول یک منطقه ممنوعه که این مقدار جزء ملک به حساب می آید و در حکم ملک مالک می باشد.

حریم در لغت به معنای ممنوع می باشد و یعنی هر چیزی که شکستن آن جایز نمی باشد.

واژه حریم در فقه و حقوق بر دو قسم می باشد. حریم خصوصی و حریم املاک، تعریف حریم خصوصی را می توان اینگونه بیان کرد که قلمرویی از اطلاعات و متعلقات هر فرد است که آن نوعا یا عرفا با اعلام قبلی انتظار دارد دیگران به آن دسترسی نداشته باشند.

اما حریم املاک محدوده دور و بر و اطراف ملک غیر منقول است که به میزان عرفی برای استفاده کامل از ملک در نظر گرفته می شود.

پس حریم خصوصی مصونیت اطلاعاتی است اما حریم املاک مصونیت فیزیکی است.

به حقی که صاحب ملک به آن محدوده دارد حق حریم گفته می شود.

این حق حریم مانند حق ارتفاق یک حق تبعی به شمار می رود.

در قانون مدنی تعریف حریم به این شکل بیان شده است:

ماده 136: حریم مقداری از اراضی اطراف ملک و قنات و نهر و امثال آن است که برای کمال انتفاع از آن، ضرورت دارد.

پس از قانون بر می آید که این قاعده حریم برای کمال انتفاع از املاک وجود دارد و این منطقه ممنوعه همان اراضی اطراف ملک و قنوات آن ها است که به آن منطقه حریم گفته می شود .

حریم به چه معناست؟

حریم چاه ها و چشمه ها و قنات ها چقدر است؟
اهمیت کشاورزی در ایران و وجود قنات و چاه ها از زمان های قدیم باعث شده تا قانون گذار برای حریم چاه ها وضع قاعده کند که در قانون مدنی هم به آن اشاره شده است.

ماده 137 ق.م.می گوید « حریم چاه برای آب خوردن 20 گز وبرای زراعت 30 گز است»

30 گز تقریبا معادل 31 متر است و 20 گز هم معادل 21 متر.

قانون گذار برای حریم چشمه این گونه حکم کرده است که:

ماده 138: حریم چشمه و قنات از هر طرف در زمین رخوه (500) گز و در زمین سخت (250) گز است لیکن اگر مقادیر مذکوره در این ماده و ماده ی قبل برای جلوگیری از ضرر کافی نباشد، به اندازه ای که برای دفع ضرر کافی باشد به آن افزوده می شود.

500 گز تقریبا معادل 520 متر است.250 گز تقریبا معادل 260 متر است.

حریم چاه ها و چشمه ها و قنات ها چقدر است؟

ماهیت حق حریم
طبق آنچه در ماده 139 قانون مدنی آمده است:

ماده 139: حریم در حکم ملک صاحب حریم است و تملک و تصرف در آن، که منافی باشد با آن چه مقصود از حریم است بدون اذن از طرف مالک، صحیح نیست و بنابراین کسی نمی تواند در حریم چشمه و یا قنات دیگری چاه یا قنات بکند، ولی تصرفاتی که موجب تضرر نشود جایز است.

طبق نظر دکتر کاتوزیان اگرچه از جهت منع و ممنوعیت تملک دیگران این حق ماهیتی شبیه به مالکیت دارد.

زیرا انتفاع از ملکی را منحصر در اختیار صاحب حریم قرار می دهد اما به این دلیل که به تبعیت و به تابعیت مالکیت صاحب آن به ملک دیگری حاصل می شود می توان آن را نوعی حق ارتفاق خاص دانست که مالک بر اراضی موات و مباح پیدا می کند.

مال موضوع حق حریم
قاعده این است که حق حریم، مخصوص مال زمین موات است و بر زمین آباد و دایر هیچ حقی بدون رضای مالک آن برقرار نمی شود. اما طبق قانون قنوات سال 1309 مقرراتی وجود دارد که حریم را در اراضی دایر به طور ضمنی پیش بینی می کند.

در رویه قضایی هم دادگاه ها به خاطر حفظ مصالح عمومی و حمایت از حقوق کسانی که سرمایه خود را در راه تهیه آب به کار برده اند.

مایلند که حریم را در زمین های آباد نیز بپذیرند.

مال موضوع حق حریم

نکات تکمیلی حریم
طبق قانون قنوات مواد 1 تا 3 و قانون توزیع عادلانه آن و مفاد قاعده حریم می توان گفت که:

حریم، مخصوص زمین های مباح می باشد و ایجاد آن در املاک به این دلیل که استثنا به حساب می آید؛ نیازمند رضای مالک یا حکم قانون است.
طبق قانون قنوات اگر مالک مقداری از زمین های خود را به منظور احداث چاه یا قنات به دیگری بفروشد یا به حکم قانون ناچار از فروش آن شود باید در سایر بخش های زمین رعایت حریم آن را بکند خواه در برابر واگذاری این حق عوضی تعیین شده یا نشده باشد.
اگر کسی مالک چاه یا قناتی در ملک دیگری باشد رعایت حریم آن لازم است زیرا یا مالکیت چاه مقدم است یا مالک زمین آن را به صاحب چاه منتقل کرده است و در هر حال مالک زمین می تواند به حریم چاه تجاوز کند.
نتیجه گیری
حریم در لغت به معنای منع و ممنوع است. حریم املاک منطقه ای ممنوعه است که به ضرر مالک زمین اطراف آن نمی توان در آن تصرف کرد.

در واقع فلسفه حریم املاک آن است که مالک زمین کمال استفاده و انتفاع از آن را ببرد و دیگری با تصرفات خود به وی ضرر نرساند.

حریم در قانون مدنی در مواد 136 تا 139 پیش بینی شده است اما تنها قانون مدنی نیست که در باب حریم سخن گفته قوانین بسیار دیگری نیز وجود دارند که به حریم و میزان آن پرداخته اند.

نکته دیگر که در بالا اشاره کردیم این است که حریم مزبور مخصوص زمین موات است و اگرچه مشهور بر این است که در زمین های دایر و آباد چنین حقی وجود ندارد اما رویه قضایی و قانون قنوات به نوعی آن را در این نوع زمین ها نیز به رسمیت می شناسند.

سوالات متداول
حریم املاک به چه معناست؟

دکتر لنگرودی آن را اینگونه تعریف می کند: «مقداری از اراضی اطراف ملک و قنات و نهر و امثال آن است که برای کمال انتفاع از آن ضرورت دارد، و حریم در جرگه ملک صاحب حریم است و تملک و تصرف در آن که با طبیعت حریم منافات دارد بدون اذن مالک درست نیست.
حریم ملک تبعی است یعنی از توابعی ملک است و مالک می تواند از حق خود در حریم به صورت بلاعوض یا در مقابل اخذ عوض صرف نظر نماید.
حریم اختصاصی به چاه، قنات، خانه و مزرعه و باغ ندارد بلکه دهات هم حریم دارند و در حریم ده از حق تعلیف دواب و کندن بوته ها و مانند این امور بهره می برند».(2)

فلسفه حریم در قانون مدنی چیست؟

 طبق ماده 139 فلسفه وجود حریم املاک کمال انتفاع و به منظور کمال استفاده از زمین است. به همین جهت است که قانون مدنی آن را در حکم ملک صاحب حریم می داند.