در صورتیکه خریدار ثمن یا الباقی ثمن معامله را به موقع نپردازد فروشنده تحت شرایطی حق فسخ قرارداد را به استناد خیار تاخیر ثمن پیدا خواهد نمود که به شرح ذیل توضیحات جهت مشخص شدن موضوع ارائه میگردد:

خیار تاخیر ثمن (مواد 402 الی 409 ق.م)
علاوه بر اجبار خریدار و استفاده از حق حبس فروشنده می تواند به دلیل تاخیر مشتری در پرداخت ثمن و با رعایت شرایط خاص، عقد بیع را فسخ کند؛ این حق را در اصطلاح خیار تاخیر ثمن می گویند.

شرایط ایجاد خیار تاخیر ثمن
مبیع عین خارجی یا در حکم آن باشد.
تادیه ثمن و تسلیم مبیع موجل نباشد.
تسلیم مبیع و ثمن هیچ کدام انجام نشده باشد.
باید سه روز از تاریخ بیع بگذرد و هنوز نه مبیع تسلیم شده و نه ثمن تادیه شده باشد.
مبیع عین خارجی و یا در حکم آن باشد:

زیرا از یک سو در مبیع عین خارجی تملیک حاصل شده و خریدار مالک منافع مبیع است و اگر هم تلف شود از پرداختن ثمن معاف می شود و از سوی دیگر ضمان معاوضی بر عهده فروشنده باقی مانده است و او با تلف مبیع، نه تنها مال خود را از دست می دهد بلکه نما آت مبیع را نیز باید به خریدار بدهد.

در حالی که در مال کلی به علت عدم تملیک ضمان معاوضی وجود ندارد. پس انصاف حکم می کند در چنین اوضاع خطرناکی فروشنده بتواند معامله را فسخ نماید.

تادیه ثمن و تسلیم مبیع موجل نباشد:

الف: اگر تادیه ثمن موجل بود: فروشنده نمی تواند از حق حبس استفاده کند ودر صورت عدم تحویل مبیع وی اجبار میشود.
ب: اگر قسمتی از ثمن موجل وقسمتی از مبیع حال باشد وخریدار از پرداخت قسمت حال خودداری کند: فروشنده نمی تواند از خیار تاخیر ثمن استفاده کند بلکه هردو اجبار به انجام تعهد میشوند (زیرا خیار تاخیر ثمن ویژه بیع حال است).
تسلیم مبیع و ثمن هیچ کدام تماما انجام نشده باشد:

زیرا تسلیم مبیع یا ثمن حق حبس دیگری را از بین میبرد و متخلف به ایفای تعهد اجبار میشود.

نکته: تسلیم قسمتی از مبیع یا ثمن خیار تاخیر ثمن را برای بایع ساقط نمی کند.

باید سه روز از تاریخ بیع بگذرد و هنوز نه مبیع تسلیم شده و نه ثمن تادیه شده باشد:

پس از انقضای سه روز خیار برای بایع ثابت میشود و قبل از سه روز حقی برای بایع نیست.

سوال: چنانچه سه روز از تاریخ انعقاد بیع بگذرد وخیار برای بایع ثابت شود ولی بایع از حق خیار خود استفاده نکند آیا با آماده نمودن ثمن معامله توسط مشتری قبل از اعمال خیار توسط بایع خیار وی ساقط میشود؟

در این مورد اختلاف نظر است.

مرحوم دکتر امامی ودکتر شهیدی معتقدند خیار تاخیر ثمن پس از ثابت شدن ساقط نمیشود مگر با اجازه ذوالخیار (صاحب خیار) درنتیجه خیار بایع ساقط نمیشود.

آنان به اصل استصحاب استناد نموده اند و معتقدند بین یقین سابق (وجود خیار) وشک لاحق (عدم وجود خیار)، بقای آن را استصحاب میکنیم.

دکتر کاتوزیان معتقد است: با آماده کردن ثمن قبل از اعمال خیار توسط بایع خیار بایع ساقط میشود.

ایشان معتقد است مبنای خیار تاخیر ثمن جلوگیری از تضرر بایع (قاعده لاضرر) میباشد و در جایی که مبنای ضرر از بین رود دیگرر توجیهی برای اعمال خیار وگسستن عقد وجود ندارد و نمیتوان خیار را بهانه گسستن پیمان قرار داد.